کوددهی درست یکی از مهمترین عوامل در افزایش عملکرد شالیزارهای برنج است. شاید بسیاری از کشاورزان بدانند چه کودهایی برای برنج مفید هستند، اما نکتهی اصلی در زمان کوددهی برنج و همچنین مقدار مصرف دقیق کود نهفته است. اگر کود زودتر یا دیرتر از زمان مناسب مصرف شود یا مقدار آن بیش از نیاز گیاه باشد، نه تنها به افزایش تناژ کمک نمیکند بلکه ممکن است خسارتهایی مثل خوابیدگی ساقه، ضعیف شدن ریشه یا کاهش کیفیت دانه را به همراه داشته باشد.
در این مقاله یک برنامه کوددهی برنج ارائه میدهیم که شامل بهترین زمان مصرف کودهای پرمصرف (ازت، فسفر، پتاسیم، روی و کودهای تقویتی) و مقدار توصیهشده برای هر مرحله رشد گیاه است. همچنین به طور ویژه به موضوعاتی مثل زمان مصرف کود پتاس برای برنج، مقدار مصرف کود شیمیایی در شالیزاریهای مازندران، زمان کوددهی برنج در کشت اول و دوم، و نحوه مصرف کود روی خواهیم پرداخت.
چرا کوددهی اصولی برای برنج اهمیت دارد؟

گیاه برنج در طول دوره رشد خود، نیازهای غذایی متنوعی دارد. نیتروژن برای رشد رویشی، فسفر برای استقرار ریشه و پتاسیم برای پر شدن دانهها ضروری هستند. علاوه بر این، ریزمغذیهایی مانند روی و آهن نقش کلیدی در افزایش کیفیت محصول و جلوگیری از بیماریها دارند.
اگر برنامه کوددهی برنج بهدرستی اجرا نشود:
-
میزان برداشت (تناژ) بهشدت کاهش مییابد.
-
کیفیت دانه و خوشه افت میکند.
-
هزینههای اضافی کوددهی بدون بازدهی خواهد بود.
به همین دلیل، تدوین و اجرای یک برنامه کوددهی علمی و دقیق ضروری است.
کوددهی برنج (زمان و مقدار مصرف)
برنامه پیشنهادی برای کوددهی برنج در مراحل مختلف رشد در ادامه آورده شده است. این ترتیب بر اساس تجربه کشاورزان مناطق برنجخیز بهویژه شالیزارهای مازندران تنظیم شده و میتواند بهعنوان یک الگوی عمومی مورد استفاده قرار گیرد.
مرحله آمادهسازی زمین (قبل از نشاکاری):
در این مرحله از کود کامل برنج (NPK) و کود فسفر بالا استفاده میشود تا خاک آماده رشد گیاه شود. مقدار توصیهشده حدود 50–70 کیلوگرم در هکتار است. این کودها قبل از شخم و نشاکاری به خاک اضافه میشوند.
مرحله پنجهزنی:

کود ازته (اوره) و کود روی برای برنج در این مرحله ضروری است. معمولاً 25–30 روز بعد از نشا، حدود 30–40 کیلوگرم اوره و 10 کیلو سولفات روی در هکتار مصرف میشود تا رشد رویشی بهینه گردد.
مرحله رشد رویشی:

در این مرحله، کود پتاسیم بالا به صورت خاکی یا محلولپاشی برای تقویت ساقه و افزایش مقاومت در برابر خوابیدگی استفاده میشود. مقدار مصرف حدود 20–25 کیلوگرم در هکتار توصیه میشود.
مرحله خوشهدهی:
برای بهبود پرشدن دانهها و افزایش وزن هزار دانه، کود مونو پتاسیم فسفات و کود فسفر بالا استفاده میشود. مقدار مصرف حدود 15–20 کیلوگرم در هکتار است.
مرحله پر شدن دانه:
در این مرحله کود پتاسیم و کود مایع تقویتی برنج مصرف میشود. محلولپاشی 15–20 لیتر در هکتار برای پر شدن دانهها و افزایش کیفیت محصول پیشنهاد میشود.
کشت دوم برنج:

برای کشت دوم، معمولاً خاک نیاز بیشتری به مواد مغذی دارد. استفاده از کود مرغی برای خزانه برنج و کود سیاه به میزان 2–3 تن در هکتار قبل از نشاکاری توصیه میشود.
زمان مصرف کود پتاس برای برنج و مقدار مصرف
پتاسیم یکی از عناصر کلیدی برای رشد برنج و افزایش تناژ محصول است. مصرف درست پتاسیم:
-
باعث افزایش مقاومت ساقهها در برابر خوابیدگی میشود.
-
کیفیت دانهها و درصد پرشدگی خوشه را بهبود میبخشد.
-
جذب آب و مواد مغذی دیگر توسط ریشه را تسهیل میکند.
زمان مصرف کود پتاس برای برنج:
-
مرحله رشد رویشی (پنجهزنی تا ساقهدهی): مصرف پتاسیم به صورت خاکی و یا محلولپاشی توصیه میشود.
-
مرحله خوشهدهی: برای بهبود پر شدن دانهها و افزایش وزن هزار دانه، پتاسیم مکمل مورد استفاده قرار میگیرد.
مقدار مصرف کود پتاس در مزرعه برنج:
-
کود پتاسیم بالا: حدود 20–25 کیلوگرم در هکتار در مرحله رشد رویشی.
-
مرحله خوشهدهی: 15–20 کیلوگرم در هکتار.
نکته: در شالیزارهای مازندران، با توجه به خاک غنی و میزان برداشت بالای کشت اول، توصیه میشود که قبل از مصرف پتاسیم خاک توسط کارشناسان بررسی شود تا میزان مورد نیاز دقیق تعیین شود.
زمان مصرف کود روی در برنج
روی (Zn) عنصری ضروری برای رشد ریشه و گلدهی است. کمبود روی میتواند باعث کاهش طول ساقه، خشک شدن نوک برگها و افت عملکرد شود.
زمان کوددهی روی:
-
مرحله پنجهزنی: بهترین زمان برای خاکی کردن کود روی.
-
مرحله ساقهدهی تا خوشهدهی: محلولپاشی روی به برگ توصیه میشود.
کود روی چه زمانی باید به برنج زد؟
-
کود سولفات روی را به صورت محلولپاشی در صبح زود یا عصر روی برگها اسپری کنید.
-
مقدار مصرف: حدود 10–15 کیلوگرم سولفات روی در هکتار (براساس نیاز خاک و توصیه کارشناسان).
کود مورد نیاز کشت دوم برنج
برای کشت دوم برنج، خاک معمولاً از کشت قبلی مواد مغذی کم دارد، بنابراین استفاده از کود مناسب اهمیت بالایی دارد:
-
کود مرغی برای خزانه برنج: 2–3 تن در هکتار، قبل از نشاکاری.
-
کود سیاه برای برنج: برای بهبود مواد آلی خاک و حفظ رطوبت، قبل از نشاکاری استفاده شود.
-
کود کامل (NPK) یا کود شیمیایی مطابق برنامه: پس از بررسی خاک و مرحله رشد گیاه اضافه شود.
نکته مهم: رعایت زمان و مقدار مصرف در کشت دوم میتواند تاثیر زیادی در تناژ و کیفیت محصول نهایی داشته باشد.
پرسشهای متداول (FAQ)
۱. بهترین زمان کوددهی برنج کی است؟
-
مرحله پنجهزنی تا ساقهدهی برای کود ازته و پتاسیم.
-
مرحله خوشهدهی برای کود فسفر و مونو پتاسیم فسفات.
-
محلولپاشی کود روی و کود مایع تقویتی در صبح یا عصر توصیه میشود.
۲. مقدار مصرف کود پتاس در مزرعه برنج چقدر است؟
-
مرحله رشد رویشی: 20–25 کیلوگرم در هکتار.
-
مرحله خوشهدهی: 15–20 کیلوگرم در هکتار.
۳. کود روی چه زمانی باید به برنج زده شود؟
-
برای رشد ریشه و گلدهی، کود روی در مرحله پنجهزنی خاکی و در مرحله ساقهدهی تا خوشهدهی به صورت محلولپاشی مصرف میشود.
۴. آیا میتوان از کود تاریخ گذشته استفاده کرد؟
-
استفاده از کود مایع برنج تاریخ گذشته یا سایر کودهای منقضی شده توصیه نمیشود، زیرا اثربخشی کاهش مییابد و ممکن است به گیاه آسیب برساند.
۵. کود مورد نیاز کشت دوم برنج چیست؟
-
استفاده از کود مرغی برای خزانه برنج و کود سیاه برای برنج قبل از نشاکاری ضروری است.
-
پس از بررسی خاک، کود کامل (NPK) یا سایر کودهای شیمیایی مطابق نیاز گیاه اضافه میشوند.
۶. چگونه میتوان از جدول کوددهی برنج به بهترین شکل استفاده کرد؟
-
ابتدا خاک و نیاز گیاه را بررسی کنید.
-
مطابق جدول، کودها را در زمان دقیق و با مقدار توصیهشده مصرف کنید.
-
در مراحل حساس رشد، کودهای مایع و تقویتی را به صورت محلولپاشی استفاده کنید.
جمعبندی
رعایت زمان و مقدار مصرف کود برنج، کلید افزایش تناژ و بهبود کیفیت محصول است. با استفاده از توضیحات کوددهی و توجه به نکات:
-
کود پتاس در مرحله رشد رویشی و خوشهدهی
-
کود روی در مرحله پنجهزنی و ساقهدهی
-
کود مرغی و کود سیاه برای کشت دوم
میتوانید محصولی سالم، باکیفیت و پرتناژ داشته باشید.
برای مطالعه بیشتر و تکمیل دانش خود درباره کودهای برنج، دو مقاله مرتبط زیر را هم از دست ندهید: